Για την άρνηση της δόσης (την πρόταση του Γιάνη Βαρουφάκη)

του Γιώργου Προκοπάκη*

Στην τελευταία παρέμβασή του εδώ ο κ. Γιάννης Βαρουφάκης (ΓΒ εφεξής) κάνει δύο πράγματα: (α) θέτει θέμα λογοδοσίας του Υπουργείου Οικονομικών (όλων των ΥΠΟΙΚ από το 2010) για τη μόνιμη αδυναμία (ανικανότητα; πρόθεση;) πρόβλεψης των οικονομικών εξελίξεων και χάραξης πολιτικής, (β) προτείνει τι πρέπει να γίνει στην παρούσα συγκυρία. 

Ωστόσο, η συγκεκριμένη πρόταση αναδεικνύει μια ενδιαφέρουσα αντίφαση όταν συνεκφέρεται με την απαίτηση λογοδοσίας των ΥΠΟΙΚ.

Συγκεκριμένα, ο ΓΒ παρατηρεί πως είμαστε πια πολύ κοντά σε μηδενικό πρωτογενές έλλειμμα και με συντονισμένη προσπάθεια όλων των πολιτικών κομμάτων που με αποχρώσεις επιθυμούν την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας – σ’ αυτά τα κόμματα συμπεριλαμβάνεται κατά τον ΓΒ και ο ΣΥΡΙΖΑ – είναι μάλλον εύκολο να προσδιορισθούν περικοπές €2.5 δισ ευρώ και άρα να μην κινδυνεύσει η χώρα με εσωτερική στάση πληρωμών, ανεξαρτήτως της καταβολής της δόσης των €31.5 δισ. 

Όμως, ο μηδενισμός του πρωτογενούς ελλείμματος ήταν πάντα ο διακηρυγμένος στόχος όλων των ΥΠΟΙΚ της μνημονιακής εποχής – και της τρόικας άλλωστε. 

Η ίδια η δυνατότητα κατάθεσης της εναλλακτικής πρότασης του ΓΒ οφείλεται στην επιτυχία πολιτικών του ΥΠΟΙΚ και των Μνημονίων, πολιτικών που ο ίδιος επέκρινε! 

Η συγκεκριμένη πρόταση επιβεβαιώνει τις κατά καιρούς δηλώσεις των μνημονιακών πρωθυπουργών, με πρώτο τον ΓΑΠ, πως «οι θυσίες των πολιτών πιάνουν τόπο». 

Οι καλούμενοι να λογοδοτήσουν ΥΠΟΙΚ κατάφεραν να μειώσουν το πρωτογενές έλλειμμα από €24 δισ σε περίπου €2.5 δισ και η πρόταση άρνησης της δόσης μπορεί να κατατεθεί! Ως εκ τούτου, η λογοδοσία των κατά καιρούς ΥΠΟΙΚ περιορίζεται στην προβλεπτική ικανότητα των μηχανισμών και την ειλικρίνεια σύνταξης των προϋπολογισμών. 

Για την λογοδοσία στο πλαίσιο αυτό, το έγκυρο μπλογκ FT Alphaville, παρουσίασε πριν μερικές ημέρες διεξοδική ανάλυση εδώ, τη συλλογιστική της οποίας ακολουθεί ο ΓΒ στο άρθρο του. 

Δεν θα μείνω περισσότερο λοιπόν στα της λογοδοσίας. Θα επιχειρήσω να αναλύσω την πρόταση.
Η πρόταση
Η πολιτική που προτείνει ο ΓΒ συνοψίζεται σε (αντιγράφω):

1. Δημιουργία κυβέρνησης εθνικής ενότητας, με συμμετοχή και του Σύριζα, στην βάση συμφωνίας (α) να μην ψηφιστούν τα μέτρα των 11δις τώρα αλλά (β) να συμφωνηθούν άμεσα οικονομίες της τάξης των 2,5 δις έτσι ώστε να επιτευχθεί σήμερα κιόλας το πολυπόθητο πρωτογενές πλεόνασμα που εξασφαλίζει ότι το δημόσιο δεν χρειάζεται δανεικά για να καταβάλει μισθούς και συντάξεις
2. Άμεση εκμετάλλευση της τεράστιας και δημόσιας διένεξης μεταξύ της κας Lagarde και του κ. Schauble, με στόχο την επίτευξη συμφωνίας ώστε η αποπληρωμή των χρεών μας στην τρόικα (συμπεριλαμβανομένης και της ΕΚΤ) να συνδεθεί με τη σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας
3. Αίτημα προς τις Βρυξέλλες (α) αποσύνδεσης των κεφαλαίων που έχουν λαμβάνειν οι ελληνικές τράπεζες από το ελληνικό δημόσιο χρέος με (β) παράλληλη μεταφορά των κονδυλίων ύψους 12 δις (που απομένουν από το ΕΣΠΑ 2007-2013) που έχει λαμβάνειν η ελληνική οικονομία στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (χωρίς ούτε μια δεκάρα από αυτά τα 20 δις να περάσουν στο ελληνικό κράτος) ώστε να χρηματοδοτηθούν επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα

Με το πρωτογενές πλεόνασμα «μια ανάσα μακριά», η πρόταση φαντάζει ελκυστική. Χρήζει μεταφράσεως, όμως – και συνεκτίμησης κάποιων παραμέτρων.
Το αν θα γίνουν τα 2 και 3 της πρότασης εξαρτάται από τη δυνατότητα ή την προθυμία της Ευρώπης να ...λειτουργήσει ως ενιαία πολιτική (εκτός από νομισματική) ένωση – πράγμα που βέβαια δεν είναι. 

Η διασύνδεση των αποπληρωμών του χρέους με τη σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας (σημείο 2) μπορεί να είναι ο,τιδήποτε ανάμεσα σε ένα γενναίο και αποφασιστικό κούρεμα του επίσημου τομέα μέχρι το moratorium που ευαγγελίζεται ο ΣΥΡΙΖΑ, μέχρι τη διακαή επιθυμία Γερμανών και Ολλανδών για την αναβάθμιση του ειδικού λογαριασμού διαχείρισης του χρέους. 

Είναι οξύμωρο, αλλά η πρόταση του γερμανικού ΥΠΟΙΚ για τον ειδικό λογαριασμό, μαζί με την ανάληψη της αναχρηματοδότησης του ελληνικού χρέους από τους εταίρους, είναι ακριβώς μια λύση με τα χαρακτηριστικά που δίνει ο ΓΒ στην κατάληξη της διαπραγμάτευσης με τους εταίρους για την αποπληρωμή του χρέους. Προφανώς, άλλους πολιτικούς όρους έχουν στο μυαλό τους οι ΓΒ και Σόιμπλε! Προφανώς και άλλη διαχείριση! 

Το ερώτημα λοιπόν είναι εάν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για κατάληξη της σχετικής διαπραγμάτευσης. 

Γνώμη μου είναι πως όχι, παρά μόνον εάν το να αρνηθούμε τη δόση είναι τόσο ισχυρό πυρηνικό όπλο όσο φαντάζονταν κάποιοι πως ήταν η επιθετική χρεοκοπία σε διάφορες φάσεις από το τέλος του 2009 μέχρι σήμερα. Χρειάζονται επιχειρήματα επ’ αυτού.

Το εντυπωσιακό στην πρόταση του ΓΒ είναι η αντιμετώπιση της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών ως θέματος ήσσονος σημασίας – έως και αδιάφορου. Αναφέρει πως νεκροζώντανες είναι τώρα, νεκροζώντανες θα είναι και μετά την ανακεφαλαιοποίηση που προβλέπει το Μνημόνιο. 

Πιστεύω πως η συγκεκριμένη αντιμετώπιση απλώς εξυπηρετεί την πρότασή του, δεδομένου πως η παρακρατούμενη δόση κύριο αποδέκτη έχει το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Όμως, ο δραχμικός κίνδυνος δεν θα πάψει να υφίσταται όσο το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι μια παρέα νεκροζώντανων. 

Η ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος είναι το πρώτο και αποφασιστικό βήμα για την απάλειψη του κινδύνου της δραχμής – με όλα τα παρεπόμενα: επενδύσεις, επιστροφή καταθέσεων, ακόμη και την αποτελεσματική ενεργοποίηση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ή και την εξασφάλιση της τραπεζικής ρευστότητας από την ΕΚΤ (τα δύο εδάφια του σημείου 3 της πρότασης ΓΒ). 

Βέβαια, ο δεινός διαπραγματευτής ξέρει πως, εάν τα προηγούμενα βήματα της διαδικασίας οδηγήσουν επιτυχώς για την ελληνική πλευρά μέχρι του σημείου να πρέπει να αντιμετωπισθεί το τραπεζικό ζήτημα, λύση θα βρεθεί. 

Η λύση μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε στο φάσμα ανάμεσα στην άμεση ουσιαστική ανάδειξη της ΕΚΤ σε «δανειστή τελικής καταφυγής» (lender of last resort) με τύπωμα χρήματος, μέχρι την εύρεση νέας «τεχνικής λύσης», όπως τον Αύγουστο με τα έντοκα γραμμάτια που επιστρέφουν το πρόβλημα μεγεθυμένο στην Ελλάδα. 

Γυρνάμε πάλι στα ίδια: με ποιους πολιτικούς όρους θα καταλήξει η διαπραγμάτευση και πόσο ισχυρό όπλο είναι για την Ελλάδα να αρνηθεί την εκταμίευση.

Η άρνηση της δόσης
Σύμφωνα με τον προγραμματισμό εκταμιεύσεων της τρόικας, η δόση €31.5 δισ του Ιουνίου προοριζόταν για:

1. Ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών €23.8 δισ
2. Πρώτη δόση για κάλυψη οφειλών του δημοσίου €1.8 δισ
3. Αντικατάσταση βραχυπρόθεσμου με μακροπρόθεσμο δανεισμό €2.0 δισ
4. Λήξη ομολόγου Αυγούστου 2012 €3.2 δισ
5. Ταμειακές ανάγκες του Δημοσίου €0.7 δισ

Επειδή η δόση δεν ήλθε, η ανακεφαλαιοποίηση μετατέθηκε για αργότερα, η όποια ρευστότητα από την κάλυψη των οφειλών του δημοσίου δεν ήλθε και το δημόσιο κατέφυγε σε πρόσθετο βραχυπρόθεσμο δανεισμό (σε σχέση με τον προγραμματισμό, τα 3, 4 και 5, σύνολο €5.9 δισ). 

Μια διαχειριστική λεπτομέρεια είναι το επιτόκιο δανεισμού: με τα έντοκα γραμμάτια το δημόσιο δανείζεται με επιτόκιο 4.25% - 4.80%, ενώ τα δάνεια της τρόικας έχουν επιτόκιο κάτω από 2%. 

Δηλαδή, κάπου €150 εκατ σε ετήσια βάση πεταμένα από το παράθυρο σε τόκους. Κι από πάνω, ο δανεισμός γίνεται με άντληση της ρευστότητας των τραπεζών, πράγμα που εντείνει την ασφυξία της οικονομίας.

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: για ποιο λόγο να αρνηθεί η Ελλάδα την εκταμίευση αυτής της δόσης; Δεδομένου ότι τα 3, 4 και 5 δεν αυξάνουν το χρέος (η Ελλάδα έχει ήδη δανεισθεί με τα έντοκα), αλλά μειώνουν το κόστος εξυπηρέτησής του και το 2 καλύπτει ανάγκες ρευστότητας της οικονομίας που ασφυκτιά, απλώς είναι παράλογο να παραταθεί και να ακριβύνει η κόλαση. Το πιο σημαντικό όμως είναι η παραπομπή στις καλένδες (ή στην κατάληξη διαπραγματεύσεων με τους δανειστές και την ΕΚΤ) της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών. Ο δραχμικός κίνδυνος θα είναι πάντα άμεσος, όσο η Ελλάδα δεν έχει στην πραγματικότητα τραπεζικό σύστημα.

Ας υποθέσουμε πως έχει λυθεί το ζήτημα της μείωσης δαπανών (ή όποιο άλλο μέτρο) ώστε να μηδενισθεί το πρωτογενές έλλειμμα. 

Ας παραβλέψουμε και το εξαιρετικά ισχυρό ενδεχόμενο το μηδενικό πρωτογενές έλλειμμα να είναι κινούμενος στόχος σε περιβάλλον αστάθειας και αβεβαιότητας - το πιθανότερο είναι πως, αρξαμένης της διαδικασίας διαπραγμάτευσης όπως προτείνεται, τα δημόσια έσοδα θα καταρρεύσουν, η οικονομική δραστηριότητα θα φρενάρει ακόμη περισσότερο. 

Ακόμη χειρότερα, προσερχόμενη στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η Ελλάδα βρίσκει πάνω σ’ αυτό μερικά θέματα, καθόλου ασήμαντα: τα €18 δισ του βραχυπρόθεσμου δανεισμού από τις ελληνικές τράπεζες, τα €25 δισ των κεφαλαίων του ΤΧΣ (έχουν ήδη διοχετευθεί στο μεγαλύτερο ποσοστό τους προς τις τράπεζες), τις εγγυήσεις, τα €8.3 δισ των οφειλών του δημοσίου. 

Ποιος μπορεί να ισχυρισθεί πως η Ελλάδα έχει οποιαδήποτε διαπραγματευτική ισχύ σε μια τέτοια διαπραγμάτευση; 

Γυρνάμε πάλι στα ίδια: εάν από μόνη της η άρνηση της δόσης είναι το απόλυτο πυρηνικό όπλο.

Έντρομοι οι δανειστές...
Δυστυχώς, όλα καταλήγουν στο εάν οι δανειστές έντρομοι θα σηκώσουν τα χέρια ψηλά με το άκουσμα και μόνον της φράσης «δεν θέλουμε τη δόση» από κάποιον ο οποίος να φαίνεται αποφασισμένος να το κάνει. 

Τόσο έντρομοι που η διελκυστίνδα της διαπραγμάτευσης να λήξει αμέσως. 

Κάθε καθυστέρηση τινάζει τα πάντα στον αέρα. 

Μπορεί η θεωρία του υπερόπλου να στηρίζεται στον κίνδυνο για το ευρωσύστημα και την ΕΚΤ και την προφανή αδυναμία της ευρωζώνης να προστατεύσει το νόμισμά της, πλην όμως τα πρώτα και καταστροφικά χτυπήματα θα τα δεχθεί η Ελλάδα – σε διάστημα ημερών ή και ωρών. 

Ας μείνουμε μόνο στο προφανές: οι τράπεζες θα καταρρεύσουν από το φέσι των απλήρωτων εντόκων, με όλα τα παρεπόμενα (bank run, καταθέσεις, παύση κάθε οικονομικής δραστηριότητας). Πράγμα που σημαίνει πως, ακόμη και εάν μπορούσαμε να πείσουμε τους εαυτούς μας πως όντως έχουμε στα χέρια μας το απόλυτο υπερόπλο, είναι παραλογισμός να μπει η χώρα σ’ αυτό το παιγνίδι εάν πρώτα δεν έχει εξασφαλίσει τα στοιχειώδη. 

Τα στοιχειώδη, εν προκειμένω, δεν είναι οι οφειλές του δημοσίου, οι μισθοί και οι συντάξεις, αλλά η διασφάλιση ύπαρξης της οικονομίας και της χώρας. 

Παρά το ότι η πρόταση μοιάζει διαφορετική σε συνθήκες «σχεδόν μηδενικού πρωτογενούς ελλείμματος», κατά βάθος δεν διαφέρει από την προτροπή σε στάση πληρωμών τον Μάιο 2010.

Υστερόγραφο
Το κείμενο αυτό είχε γραφεί πριν τη διευκρινιστική παρέμβαση του ΓΒ (εδώ), στην οποία κατατίθεται η άποψή του για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος και των οφειλών του δημοσίου. Στα ζητήματα αυτά όπως και στην συγκριτική αντιπαράθεση της πρότασής του προς την (μέχρι τώρα γνωστή) φιλοσοφία της ακολουθούμενης λύσης, θα επανέλθουμε