Ο Νίκος Καζαντζάκης για τις Ειδικές Οικονομικές Ζώνες της Ιαπωνίας το ’30

http://tvxs.gr/

Ο Κουγέ δεν κουραζόταν να θαυμάζει. Ήταν πολύ συγκινημένος, χάιδευε τους ηλεκτροκινητήρες, έριχνε τη ματιά του, σουρτά κι ερωτικά, στις όμορφες αστραφτερές μηχανές.
- Made in Japan! Made in Japan! αναφωνούσε ολοένα.

Πλησίασα μια νεαρή εργάτισσα, χλωμή, με μάτια μαυροκυκλιασμένα.

- Ευχαριστημένη; τη ρώτησα.

Γύρισε το κεφάλι της και με κοίταξε μια στιγμή. Πόσο ήταν αδύναμη και θλιμμένη, και πώς φοβόταν! Τα μικρά μαύρα μάτια της έκραζαν άφωνα: «Σώσε με!»

Ο διευθυντής μπήκε με τρόμο ανάμεσά μας.

- Μάλιστα… ψιθύρισε εκείνη.

- Ευχαριστημένη; ανάκραξε ο διευθυντής. Και βέβαια είναι ευχαριστημένη! Καλοπληρώνεται…

- Πόσα;

- … τρώει στην καντίνα του εργοστασίου, κοιμάται στους καθαρούς και υγιεινούς κοιτώνες μας… Ιδού οι αριθμοί… Θέλετε να κρατήσετε σημείωση;

- Όχι, αποκρίθηκα. Μα γιατί είναι τόσο χλωμή;

Ο διευθυντής με πήρε από το μπράτσο: – Θέλετε να πάρουμε ένα φλιτζάνι τσάι;

Ναι, ναι… έλεγα μέσα μου, ακολουθώντας το διευθυντή στο γραφείο του, οι αριθμοί… Αν ήμουν εργάτισσα, θα έγραφα με μεγάλα μαύρα γράμματα στην άσπρη μου χτένα τούτο το πικραμένο χάι-κάι:

Ναι, τα νούμερα, λεν, αχ! πως είμαι ευτυχισμένη. Μα εγώ χλωμιάζω κάθε μέρα. Και σήμερα αρχίνισα να βήχω…

Ο άθλιος θυμός του διανοούμενου είχε καταλαγιάσει μ αυτό το χάι-κάι. Η αδικία που γινόταν σ’ ένα ανθρώπινο πλάσμα μου είχε εμπνεύσει τρεις ασήμαντους στίχους, και ξέχασα σχεδόν την αδικία.

Ήπια το τσάι μου ακούγοντας υπομονετικά το διευθυντή να εγκωμιάζει τους εργάτες του.

- Ο Γιαπωνέζος εργάτης, έλεγε, τρελαίνεται για τη μηχανή. Ό,τι είναι μηχανή, τον τραβάει και τον γοητεύει. Δουλεύει μ’ ενθουσιασμό οχτώ, δέκα, δώδεκα ώρες τη μέρα, καμιά φορά και περισσότερο, χωρίς να κουράζεται. Η αγάπη της μηχανής τον ψυχώνει.

Αποφάσισα επιτέλους να του είμαι λίγο δυσάρεστος: – Και σεις βέβαια, τ’ αφεντικά, επωφελείστε.

Ο διευθυντής ξέσπασε στα γέλια: – Μα φυσικά! Τι θέλετε; Να βάλουμε φρένο στον ενθουσιασμό του; Εμείς, αγαπητέ μου, είμαστε βιομήχανοι και έμποροι. Δεν είμαστε ιδεολόγοι ή ασκητές!

» Κάθε είδος έχει τους νόμους του, κι αλίμονο σε κείνον που τους πατήσει ή τους αλλάξει με νόμους άλλου είδους. Αν δώσετε χορτάρι στην τίγρη θα ψοφήσει. Αν δώσετε κρέας στο πρόβατο, θα ψοφήσει.

- Μα υπάρχουν και πανανθρώπινοι νόμοι!

- Φυσικά, και τους τηρούμε. Προσέχουμε τους εργάτες μας, φροντίζουμε να κοιμούνται καλά, να πλένουνται, να γυμνάζουνται, να ναι γεροί και δυνατοί…

- Και να δουλεύουν καλύτερα, ν’ αποδίδουν περισσότερα…

Ο διευθυντής γέλασε πάλι: – Μα φυσικά! Συνδυάζουμε το ηθικό με το ωφέλιμο. Δεν είναι αυτό η τελειότητα;

Σώπασα. Ο νόμος της ζούγκλας. Το χορτάρι – ποίηση, αφιλοκέρδεια, προβατίσια αισθηματολογία – δεν πήγαινε στο σαρκοβόρο οργανισμό του.

Θέλησα ξάφνου να ρίξω την ταραχή σε τούτα τα αρπαχτικά μάτια.

- Ξεχνάτε, του είπα, το μεγάλο κίντυνο που σας απειλεί;

- Ποιον κίντυνο;

Άφησα να πέσει η λέξη: – Τον κομμουνισμό.

- Τον βάλαμε φυλακή, είπε. Βάλαμε στο κλουβί το κόκκινο πουλί…

- Μπαίνει μια ιδέα στη φυλακή; Αυτή το σκάζει από την παραμικρή χαραματιά, από πόρτα ή παράθυρο, βγαίνει έξω κολλημένη στα ρούχα του δεσμοφύλακα… Πιάνει σα μικρόβιο τον αέρα, το ψωμί και το νερό.

Ο βιομήχανος έκαμε κέφι:

- Αγαπητέ μου, σκαρώσετε από δαύτα ένα χάι-κάι! Εμείς τα καταπίνουμε τα μικρόβια και, δεν ξέρω από ποιο γιαπωνέζικο θάμα, τ’ αφομοιώνουμε και τα μετατρέπουμε σε εθνικισμό. Όπως οι μέλισσες, από ένα φαρμακερό λουλούδι βγάζουν μέλι.

» Αλλ’ ας αφήσουμε αυτές τις αφηρημένες ιδέες, δε χρησιμεύουν σε τίποτα. Η δράση! Η δράση! Κοιτάτε τους Εγγλέζους! Όταν νιώθουν να τους απειλεί ο κίντυνος του στοχασμού, κρεμούν από κάπου ένα στουμπισμένο ασκί κι αρχίζουν να το γροθοκοπούν. Ή παίρνουν κάτι γυριστά ραβδιά κι αρχίζουν να κυνηγούν ένα ξύλινο τόπι. Ή βάνουν κάτω μια μπάλα και την κλοτσάνε λυσσασμένα.

» Να πως γλιτώσαν οι Εγγλέζοι από τον αφηρημένο στοχασμό και κυριέψανε τον κόσμο!

Σηκώθηκα απότομα. Πλαντούσα.

Κατάλαβε ο πονηρός Γιαπωνέζος την οργή μου και την αφορμή της; Δεν ξέρω. Μα μισόκλεισε τα μαϊμουδίσια μάτια του, τα πανούργα και άσπλαχνα, και ψιθύρισε με φωνή κουρασμένη άξαφνα και μαλακιά:

- Η δράση, κατά βάθος, δεν ικανοποιεί την ψυχή μου. Πιστέψετέ με, σας παρακαλώ… Δε βλέπω πότε να ‘ρθει το βράδυ να γυρίσω σπίτι μου. Κάνω ένα μπάνιο, βάνω το κιμονό μου και κατεβαίνω ξυπόλητος στον κήπο…

» Σκάβω λιγάκι, ποτίζω, κοιτάζω τα φύλλα και τα μπουμπούκια να μεγαλώνουν. Καθίζω στο παράθυρο και περιμένω να βγει το φεγγάρι. Η γυναίκα μου παίζει σαμισέν, τραγουδάει παλιά τραγούδια. Ξέρετε, βρήκαν γραμμένους στο κράνος ενός φοβερού πολεμιστή, του Τάιρα Τανταμόρι, κάτι τρυφερούς στίχους που μου αρέσουν. Η γυναίκα μου τους τραγουδάει περίφημα:

» Γύρω στο μονοπάτι μου, το σούρουπο ο ίσκιος ενός δέντρου θα γίνει η σκέπη μου τη νύχτα, κι ένα λουλούδι θα ‘ναι η συντροφιά μου.

Σώπασε και με κοίταξε χαμογελώντας.

Ανατρίχιασα. Πώς αυτός ο άγριος βιομήχανος στάθηκε ικανός να καταλάβει, από ποια δαιμονική διαίστηση, πως με τα λόγια τούτα μπορούσε να με τυλίξει;”

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, Ο βραχόκηπος, Εκδόσεις Καζαντζάκη, Mετάφραση: Παντελή Πρεβελάκη)

«Ο “Βραχόκηπος” είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που προσπαθεί να σώσει την ψυχή του, έχοντας, ωστόσο, έντονη την επίγνωση ότι άλλοι γύρω του μάχονται για την ίδια τους τη ζωή και τον καλούν να ενωθεί μαζί τους. Ίσως κανένα άλλο έργο τού Νίκου Καζαντζάκη δεν πλησιάζει τόσο στο να μας δώσει ολόκληρο το μέτρο τού πνευματικού αγώνα του, όσο αυτό το μυθιστόρημα, που γράφτηκε στο ζενίθ της βίαιης σύγκρουσης μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας.»

Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραψε τον “Βραχόκηπο” απευθείας στα γαλλικά, γλώσσα στην οποίαν έμελλε να εκδοθεί το 1959, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του.

Η ελληνική έκδοση περιλαμβάνει, εκτός από το κείμενο του μυθιστορήματος, Πρόλογο και Σημείωμα του Παντελή Πρεβελάκη, ο οποίος το μετέφρασε στα ελληνικά.

«Όταν ο Καζαντζάκης έκανε το πρώτο του ταξίδι στην Άπω Ανατολή το 1936, συγκινήθηκε βαθιά από τον γαλήνιο και αφοσιωμένο ηρωισμό των δύο ανταγωνιστικών φυλών: των Κινέζων, που ξεσηκώνονταν απελπισμένα ενάντια στους εχθρούς και στους δικούς τους αφέντες, και των Ιαπώνων, που αφιερώνονταν σε μιαν ανένδοτη και πολεμόχαρη λατρεία.

»Ο Καζαντζάκης, που πάντα ενδιαφερόταν για την προσπάθεια του ανθρώπου να διαγάγει έναν ηρωικό βίο, κεντρίσθηκε από τις ομοιότητες που βρήκε μεταξύ τής Ανατολικής σκέψης και της δικής του φιλοσοφίας, και επέστρεψε στην Ευρώπη για να διοχετεύσει όλες του τις εμπειρίες και τις παρατηρήσεις σ’ αυτό το λυρικό και παθιασμένο μυθιστόρημα.

»Η δράση τού Βραχόκηπου εξελίσσεται σε δύο επίπεδα εμπειρίας: Πρώτα, είναι η ιστορία τού Ευρωπαίου ταξιδιώτη που ερωτεύεται την κόρη ενός Κινέζου μανδαρίνου και εμπλέκεται στους κινδύνους τής επαναστατικής δράσης και του ωμού πολέμου.

»Όμως, “Ο Βραχόκηπος” είναι κάτι παραπάνω από ένα μυθιστόρημα έρωτα, ίντριγκας και ανδρείας.

Είναι μια σε βάθος μελέτη των ίδιων των συγκρούσεων και των επιθυμιών τού Καζαντζάκη: ο ήρωας του μυθιστορήματος, ο ανικανοποίητος περιπλανώμενος που αποζητά μια πνευματική σιγουριά ανάμεσα στις μεγάλες θρησκείες και φιλοσοφίες της Ανατολής, είναι ο ίδιος ο Νίκος Καζαντζάκης.

Ελκόμενος στη μάχη, μπαίνοντας στον πειρασμό να δεσμεύσει τον εαυτό του σε ένα σκοπό, ρουφώντας ολόκληρο το περίπλοκο πνεύμα της Κίνας, ο Καζαντζάκης κατορθώνει αριστοτεχνικά να “προβάλει” τη δική του προσωπικότητα μέσα στη μυθοπλασία μιας συγκινητικής ιστορίας αγάπης και στην πραγματικότητα της απέραντης αναταραχής.»

(Από την αγγλική έκδοση Nikos Kazantzakis, “The Rock Garden”, Simon and Schuster, New York 1963)

“Όταν πολεμάς για τη λευτεριά, είσαι κιόλας λεύτερος” Ν. Καζαντζάκης