Η Αποκάλυψη πλησιάζει

Του Paul Krugman

Πηγή: Το Βήμα-New York Times

Αίφνης, εύκολα διαπιστώνουμε ότι το ευρώ _ αυτό το μεγαλοπρεπές, ατελές πείραμα νομισματικής ένωσης χωρίς πολιτική ένωση _ μπορεί να διαλυθεί. Δεν μιλάμε για μακροχρόνια προοπτική. Θα μπορούσε να καταρρεύσει με εκπληκτική ταχύτητα, σε διάστημα μηνών. Και το κόστος, τόσο οικονομικό όσο και πολιτικό, θα είναι τεράστιο.

Αυτό δεν είναι απαραίτητο να συμβεί. Το ευρώ (ή τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος του) θα μπορούσε να σωθεί. Προϋπόθεση όμως είναι οι ευρωπαίοι ηγέτες, ιδίως στη Γερμανία και στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), να αρχίσουν να ενεργούν πολύ διαφορετικά απ’ ότι τα τελευταία χρόνια. Πρέπει να σταματήσουν να ηθικολογούν και να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Να σταματήσουν να κωλυσιεργούν και, για μια φορά, να προκαταλάβουν τα γεγονότα.

Μακάρι να μπορούσα να πω ότι είμαι αισιόδοξος.

Όταν γεννήθηκε το ευρώ, ένα κύμα αισιοδοξίας σάρωσε την Ευρώπη _ και αυτό, όπως αποδείχτηκε, ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί. Χρήμα έπεσε στην Ισπανία και άλλες χώρες, οι οποίες τότε φάνταζαν σαν ασφαλείς επενδύσεις. Αυτή η πλημμύρα κεφαλαίου τροφοδότησε τεράστιες φούσκες ακινήτων και τεράστια εμπορικά ελλείμματα. Με την οικονομική κρίση του 2008, η πλημμύρα υποχώρησε προκαλώντας σοβαρή ύφεση στις ίδιες χώρες που ανθούσαν νωρίτερα.

Σε εκείνο το σημείο, η έλλειψη πολιτικής ένωσης στην Ευρώπη αποδείχτηκε σοβαρό μειονέκτημα. Η Φλόριντα στις ΗΠΑ και η Ισπανία είχαν αμφότερες φούσκες ακινήτων. Αλλά όταν εκείνη της Φλόριντας έσκασε, οι συνταξιούχοι δανειολήπτες μπορούσαν να συνεχίσουν να βασίζονται στο ότι θα έπαιρναν τις επιταγές της Κοινωνικής Πρόνοιας και Περίθαλψης από την Ουάσινγκτον. Στην Ισπανία δεν υπάρχει παρόμοια υποστήριξη. Γι’ αυτό η σκασμένη φούσκα εξελίχθηκε σε δημοσιονομική κρίση.

Η απάντηση της Ευρώπης ήταν η λιτότητα: άγριες περικοπές δαπανών σε μια προσπάθεια να ηρεμήσουν οι αγορές ομολόγων. Όμως, όπως θα σας έλεγε κάθε συνετός οικονομολόγος, οι περικοπές αυτές εμβάθυναν την ύφεση των δοκιμαζόμενων οικονομιών της Ευρώπης, πράγμα που υπονόμευσε περαιτέρω την εμπιστοσύνη των επενδυτών και οδήγησε σε αυξανόμενη πολιτική αστάθεια.

Και τώρα έρχεται η στιγμή της αλήθειας.

Η Ελλάδα είναι, προς το παρόν, το επίκεντρο. Οι Ελληνες ψηφοφόροι, δικαίως εξοργισμένοι με τις πολιτικές που προκάλεσαν ανεργία 22% _ άνω του 50% στους νέους _, στράφηκαν εναντίον των κομμάτων που επέβαλαν αυτές τις πολιτικές. Και επειδή ολόκληρο το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο εξαναγκάστηκε ουσιαστικά να υιοθετήσει μια καταδικασμένη οικονομική ορθοδοξία, το αποτέλεσμα ήταν η άνοδος των εξτρεμιστών. Ο,τι και να συμβεί στις επόμενες εκλογές, το παιχνίδι έχει τελειώσει: η Ελλάδα δεν μπορεί να συνεχίσει τις πολιτικές που απαιτούν οι Γερμανία και η ΕΚΤ.

Και τώρα λοιπόν τί; Στην Ελλάδα, όλο και περισσότεροι καταθέτες αποσύρουν τα χρήματά τους από τις τράπεζες αναμένοντας μια πιθανή ελληνική έξοδο από το ευρώ. Η ΕΚΤ χρηματοδοτεί, στην πραγματικότητα, την απόσυρση των καταθέσεων δανείζοντας στην Ελλάδα τα απαιτούμενα ευρώ. Αν και εφόσον η ΕΚΤ αποφασίσει ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να δανείζει, η Ελλάδα θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το ευρώ και να ξανατυπώσει το δικό της νόμισμα.

Η απόδειξη αυτή ότι η πορεία με το ευρώ είναι αναστρέψιμη, θα οδηγήσει με την σειρά της σε απόσυρση των καταθέσεων από τις ισπανικές και ιταλικές τράπεζες. Η ΕΚΤ θα κληθεί και πάλι να αποφασίσει αν θα παράσχει χρηματοδότηση. Αν αρνηθεί, το ευρώ συνολικά θα καταρρεύσει.

Η χρηματοδότηση όμως δεν είναι αρκετή. Η Ιταλία και, ιδίως, η Ισπανία πρέπει να αποκτήσουν ελπίδα _ ένα οικονομικό περιβάλλον στο οποίο θα έχουν προοπτικές εξόδου από την λιτότητα και την ύφεση. Ρεαλιστικά, ένα τέτοιο περιβάλλον θα προκύψει αν η ΕΚΤ εγκαταλείψει την μονομανία της με την σταθερότητα των τιμών, δεχθεί και, μάλιστα, ενθαρρύνει αρκετά χρόνια με πληθωρισμό 3% ή 4% στην Ευρώπη (κι ακόμη παραπάνω στη Γερμανία).

Τόσο οι τραπεζίτες της ΕΚΤ όσο και η Γερμανία απεχθάνονται αυτή την ιδέα, αλλά είναι ο μοναδικός τρόπος για να σωθεί το ευρώ. Τα τελευταία 2,5 χρόνια, οι ευρωπαίοι ηγέτες αντιμετώπισαν την κρίση με ημίμετρα που αγοράζουν χρόνο, τον οποίο όμως δεν εκμεταλλεύτηκαν. Τώρα ο χρόνος τελειώνει.

Θα σταθεί λοιπόν η Ευρώπη στο ύψος των περιστάσεων; Ας το ελπίσουμε _ και όχι γιατί τυχόν κατάρρευση του ευρώ θα έχει αρνητικές επιπτώσεις παγκοσμίως. Το μεγαλύτερο κόστος θα είναι πολιτικό.

Η αποτυχία του ευρώ ισοδυναμεί με τεράστια ήττα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Θα έχει επίσης τις ίδιες επιπτώσεις που η αποτυχία της λιτότητας έχει στην Ελλάδα, κηλιδώνοντας τα μεγάλα κόμματα και ενδυναμώνοντας τους εξτρεμιστές.

Ολοι μας έχουμε συμφέρον να επιτύχει η Ευρώπη _ όμως εξαρτάται από τους ίδιους τους Ευρωπαίους να επιτύχουν. Ολόκληρος ο κόσμος περιμένει να δει αν θα ανταποκριθούν στο έργο αυτό.